هفدهم مهر ماه روز جهانی کودک به تمامی کودکان دلبند سرزمین عزیزمان مبارک باد.

اشاره؛ کودکان، برکت زندگی و سرمایه های آینده جامعه به شمار می آیند. آنان برای رشد و بالندگی خود، نیازها و در مفهوم دقیق تر حقوقی دارند که باید به درستی به آن پرداخت. با توجه به نقش بی بدیل خانواده در بالندگی شخصیت کودک، پیش از همه، خانواده و سپس جامعه باید این حقوق

اشاره؛

کودکان، برکت زندگی و سرمایه های آینده جامعه به شمار می آیند. آنان برای رشد و بالندگی خود، نیازها و در مفهوم دقیق تر حقوقی دارند که باید به درستی به آن پرداخت. با توجه به نقش بی بدیل خانواده در بالندگی شخصیت کودک، پیش از همه، خانواده و سپس جامعه باید این حقوق را به خوبی بشناسند و خود را مکلف به پاس داشت آن بدانند. این حقوق در روایات اسلامی به زیبایی تبیین شده است. در این مجال، به جنبه های گوناگون تربیتی کودک از نگاه روایات و توصیه های دینی می پردازیم و در کنار آن به مشکلات کنونی کودکان، از جمله کودک آزاری و بزه کاری کودکان اشاره می کنیم.

پیمان نامه جهانی حقوق کودک

مجمع عمومی سازمان ملل، بر پایه نظر صندوق کودکان سازمان ملل متحد (یونیسف)، پیمان نامه حقوق کودک را در سال ۱۹۸۹ تصویب کرد و بیشتر کشورهای جهان نیز بدان پیوستند. در این پیمان نامه، وضعیت حقوقی ایده آلی برای کودکان پیش بینی شده است و کشورهایی که به آنمی پیوندند، باید بکوشند وضعیت رفاهی، حقوقی، آموزشی و پرورشی کودکان را تا سطح مورد نظر پیمان نامه بالا برند. دولت جمهوری اسلامی ایران نیز در سال ۱۳۷۲ به این پیمان نامه پیوست، البته با این شرط که هر گاه مفاد پیمان نامه در هر مورد و در هر زمان با قوانین داخلی ایران و موازین اسلامی تعارض پیدا کند، دولت ایران ملزم به رعایت آن نباشد. این پیمان، یک مقدمه و ۵۴ ماده دارد. ۴۱ ماده آن حقوق کودک و ۱۳ ماده دیگر درباره چگونگی اجرای آن است. در این پیمان نامه، از حقوق متعدد و متفاوتی برای کودکان صحبت شده است؛ از جمله حق حیات و کسب هویت، حق زیستن با والدین، حق ابراز عقیده و آزادی تفکر و مذهب و حق تفریح و بازی. مفاد پیمان نشان می دهد کودکان حقوقی دارند که خود قادر به دست یابی به آن نیستند و این بزرگ سالان هستند که باید با بسیج عمومی و تلاش همگانی، در سطح ملی و بین المللی در تحقق آن بکوشند.

توصیه رهبری به مسئولان رسانه های گروهی

مقام معظم رهبری، کودک را ذخیره ارزشمند جامعه معرفی می کند و در مورد اهمیت وظیفه مسئولان رسانه های گروهی در تربیت کودک می فرماید: «رادیو، تلویزیون، رسانه های گروهی و غیره، بایستی بدانند و بفهمند که چه کاری با مغز، دل و احساس لطیف کودک انجام می گیرد. وقتی کودک برنامه های تلویزیونی را می بیند، اثر آن امروز و فردا مشخص نخواهد شد، بلکه اثرش در جذب ها، دفع ها، احساسات، خداجویی ها، خداخواهی ها یا خدانخواهی ها نشان داده خواهد شد.» ایشان همچنین مسئولان را به بازتاب دادن سیره اولیای دین توجه می دهد: «توصیه می کنم در این باره علاوه بر مطالعه و تحقیق در زمینه های علمی، به فرهنگ اسلام، روشنایی های قرآن و سیره اولیای بزرگوار، توجه بیشتری بشود تا مشاهده گردد که مثلاً پیامبر گران قدر اسلام و پیروان وی، چگونه کوچک ترین نکات تربیتی را از نظر دور نمی داشتند و با داشتن مسئولیت اجتماعی در تاریخ، از گفت وگوهای صمیمانه با کودکان غافل نمی شدند».

در میان نام های نیکوی دنیا

از جمله حقوق کودک، انتخاب نام نیکو برای اوست. نام نیک، بهترین هدیه ای است که هر نوزاد در روزهای نخست زندگی از پدر و مادر می گیرد. پیامبر اسلام می فرماید: «نخستین هدیه ای که هر یک از شما به فرزندش می بخشد، نام خوب است. پس بهترین نام را برای فرزند خود انتخاب کنید.» در دامنه گسترده نام های نیکوی جهان، برخی نام ها، یادآور انسان های شایسته و مقرب درگاه الهی اند. نام پیامبران الهی و امامان علیهم السلام از این جمله اند و بسیاری از مردم از سر محبت و ارادتی که به آن بزرگواران دارند، این نام ها را برای فرزندان خویش برمی گزینند تا بذر محبت دوستان خدا را در دل فرزندانشان بکارند و راه درست زندگی را به آنان بنمایانند. وجود این نام های زیبا، مایه برکت اهل خانواده است. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید: «خانه ای که نام محمد در آن باشد، خداوند روزی آن را گسترده گرداند. پس اگر فرزندتان را محمد نام گذاشتید، او را مزنید و دشنامش ندهید».

سفارش سقراط به تربیت فرزند

پیش از آنکه سقراط را محاکمه کنند، از وی پرسیدند: بزرگ ترین آرزویی که در دل داری، چیست؟ وی پاسخ داد: بزرگ ترین آرزوی من این است که به بالاترین مکانی در آتن صعود کنم و با صدای بلند به مردم بگویم که: ای رفقا! چرا با این حرص و ولع، بهترین و عزیزترین سال های عمر خود را به گردآوری ثروت و عبادت طلا می گذرانید، در حالی که آن گونه که شاید و باید، در تعلیم و تربیت فرزندانتان که مجبور هستید روزی ثروت خود را برای آنان باقی گذارید، همت نمی گمارید؟

مقدس اردبیلی و تربیت مادر

مقدس اردبیلی، فقیه وارسته و محققی فرزانه و اسوه درایت و قداست بود. آن روز که مقدس اردبیلی از نجف به اردبیل سفر کرده بود، مردم از گوشه و کنار به دیدار او آمده بودند. وقتی مادر مقدس در مجلس حضور یافت، همگی به آن بانوی بزرگوار تبریک گفتند و از او پرسیدند که راز پیشرفت و مقامات عالی و معنوی فرزندش چه بود؟ مادر مقدس پس از حمد الهی در مورد تربیت او گفت: من هرگز لقمه شبهه ناک نخورده ام و قبل از شیر دادن او، وضو می گرفتم و ابدا به نامحرم نظر نمی انداختم و در تربیت کودک، بعد از باز گرفتنش از شیر می کوشیدم و نظافت و طهارت او را رعایت می کردم و با بچه های خوب او را می نشاندم.

والدین، هم بازی کودکان

یکی از راه های شخصیت دادن به کودکان، بازی کردن والدین با آنهاست. این کار اندکی از وقت والدین را می گیرد، ولی آثار بسیار نیکویی دارد. بازی با کودک می تواند به شکل محبت کردن و شعر خواندن برای او باشد. نقل است که حضرت زهرا علیهاالسلام ، امام حسن علیه السلام را در کودکی بالا و پایین می انداخت و با او بازی می کرد و با زبان شعر می فرمود: «حسن جان! مانند پدرت باش و حق را از بند اسارت به درآور.» همچنین سیره زندگانی پیامبر اسلام، از هم بازی شدن ایشان با کودکان خبر می دهد. در تاریخ آمده است که روزی حسین علیه السلام در کوچه سرگرم بازی بود که پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله و یاران از آنجا می گذشتند. حضرت از ایشان جدا شد و در حالی که به سوی فرزندش گام برمی داشت، دستانش را گشود تا او را در آغوش بگیرد. کودک خنده کنان این سو و آن سو می گریخت و رسول اللّه نیز خندان از پی او می دوید. سرانجام ایشان، حسین علیه السلام را گرفت و بوسید.

کودک و برنامه های تلویزیونی

کودکان خیلی بیشتر از بزرگ ترها تحت تأثیر فیلم ها و برنامه های تلویزیونی قرار می گیرند. پیامی که از راه برنامه تلویزیونی به کودک ارائه می شود، در فکر و روح آنها به خوبی نقش می بندد. این نقش بسته به ویژگی برنامه های تلویزیونی، می تواند مثبت یا منفی باشد. از یک طرف، خشک ترین مفاهیم در قالب برنامه های جذاب برای بچه ها قابل فهم و پذیرش می شود و از سوی دیگر، برنامه هایی که مانع آشنایی کودک با دنیای واقعیت ها شود و مانند کارتون های تخیلی، با قهرمان های افسانه ای و قدرت های جادویی، او را در دنیای غیرواقعی غرق کند، برای کودک زیان بار است.

خشونت، ماجراجویی و هیجان های کاذب اگر صورت افراطی و پرحجمی در برنامه های تلویزیونی داشته باشد، در تکوین شخصیت کودک، اثر منفی می گذارد و در دوران پس از بلوغ، ناهنجاری های روانی خطرناک در وی ایجاد می کند. بنابراین، بزرگ ترین محبت پدر و مادر در حق فرزندانشان این است که بر کودکان هنگام تماشای تلویزیون نظارت داشته باشند.

میانه روی در محبت

کودکان امروز به دلیل توجه افراطی والدین و رفاه نسبی موجود، رفته رفته به انسان هایی نازپرورده و از خودراضی تبدیل می شوند. دامنه توجه برخی والدین به کودکان به اندازه ای بالاست که گویی آنها کودکان خود هستند، در حالی که زیاده روی در محبت همانند محبت کم، برای کودک ضرر دارد و ریشه امید و نشاط و حیات را در وجود او می خشکاند. تعادل و توازن در مهرورزی، عامل بالندگی و رشد است. آنچه در دین سفارش شده، رعایت میانه روی است. نتیجه افراط در محبت، پرتوقع بار آمدن کودک، جوانه زدن ریشه های خودپسندی و سرکشی کردن کودکان در برابر حقیقت است. امام باقر علیه السلام این نوع تربیت را بدترین نوع تربیت می شمارد و پدرانی را که این گونه تربیت می کنند، نکوهش می کند و می فرماید: «بدترین پدران کسی است که در نیکی به فرزند خود زیاده روی می کند.» آزاد گذاشتن فرزند به این معنا که هر کاری دلش می خواهد بتواند انجام دهد، این تصور را در ذهن کودک ایجاد می کند که جهان، تحت فرماندهی اوست. او که اطرافیان را به دیده تحقیر می نگرد، خود، به کودکی نامسئول، خودخواه و پرخاشگر تبدیل می شود. از این رو، به والدین سفارش می شود رفتار منطقی و معقولی با فرزند خود داشته باشند و از افراط و تفریط در محبت بپرهیزند.

کودک آزاری

متأسفانه در هر جامعه، کودکانی هستند که از سوی والدین یا دیگر افراد بالغی که مسئولیت آنان را به عهده دارند، آزار ببینند. این آزارها یا به صورت شکنجه فیزیکی است یا صورت روانی دارد. محرومیت از خوراک، پوشاک، نبود توجه و مراقبت، محرومیت از محبت، تحقیر و سرزنش یا تبعیض و توهین، از دیگر انواع کودک آزاری شمرده می شود. آزار فیزیکی و روانی کودک، آثاری مخرب بر روح، روان و شخصیت کودک بر جای می گذارد. والدینی که با کودک خود این گونه رفتار می کنند، او را همچون اسباب و لوازم شخصی خود و مالک جان آنان می پندارند. در این میان، آموزه های روح بخش و انسان ساز اسلام، به محبت به کودکان، سفارش می کند و بزرگ سالان را از آزار کودک بر حذر می دارد. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید: «کسی که به خردسالان رحم نکند، از ما نیست».

بزه کاری و کودکان

بزه کاری در کودکان و نوجوانان، از عوامل گوناگون اثر می پذیرد. از آنجا که محیط خانواده، نخستین محیطی است که فرد در آن رشد می کند، می توان آن را مهم ترین این عوامل دانست. از نظر روان شناسان، اگر فردی در محیط خانواده از نظر رفع نیازهای اساسی جسمی و روانی مانند نیازهای عاطفی ارضا نشود، احتمال زیاد دارد در آینده به رفتار ضداجتماعی دست بزند. نبود محبت، ارتباطات صمیمی و تفاهم متقابل از عوامل مؤثر در بزه کاری کودکان و نوجوانان است. کودکی که از محبت پدر و مادر محروم مانده یا درست اشباع نشده است، در خود احساس حقارت، کمبود و محرومیت می کند و برای هر گونه انحرافی آمادگی دارد. بسیاری از تندخویی ها، خشونت ها، لج بازی ها، حساسیت ها، افسردگی ها و ناسازگاری ها، از محرومیت از محبت سرچشمه می گیرد. مکتب انسان ساز اسلام بر محبت به کودک سفارش و توصیه می کند. پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله می فرماید: «کودکان را دوست بدارید و با آنها مهربانی کنید» و امام صادق علیه السلام می فرماید: «خدا بنده اش را به دلیل شدت محبتی که به فرزندش دارد، مورد مرحمت قرار می دهد».