حلول ماه ضیافت الله ماه مبارک رمضان را به عموم مسلمان تبریک و تهنیت عرض می نمائیم

روزه (به عربی: صوم) از اعمال مهم عبادی دین اسلام و به این معناست که فرد مکلّف برای انجام فرمان خدا از اذان صبح تا اذان مغرب از برخی کارها از جمله خوردن و آشامیدن خودداری کند. روزه از فروع دین اسلام است و در سایر ادیان نیز صورت‌هایی از آن واجب بوده است.

در فرهنگ اسلامی، روزه وسیله‌ای برای تقرب به خداوند، به دست آوردن مراتب بالاترِ تقوا، پالایش بدن برای درک امور معنوی یا کفّاره بعضی از گناهان، تقویت اراده و نیز ایجاد حسّ شفقت نسبت به نیازمندان به شمار می‌رود. روزه به لحاظ فقهی، چهار قسم است: واجب، مستحب، مکروه و حرام. همچنین بنابر برخی روایات، این عمل عبادی به لحاظ عرفانی درجاتی دارد: روزۀ عام، روزه خاص و روزه خاصُ الخاص.

روزه ماه رمضان از ستون‌های اسلام شمرده شده و بر همه مسلمانانِ بالغ، عاقل و سالم واجب است در این ماه روزه بگیرند. روزه رمضان در ۲۸ شعبان سال دوم هجری در مدینه با نزول آیه ۱۸۳ سوره بقره (یا أَیهَا الَّذینَ آمَنُوا کتِبَ عَلَیکمُ الصِّیامُ کما کتِبَ عَلَی الَّذینَ مِنْ قَبْلِکمْ لَعَلَّکمْ تَتَّقُون) بر مسلمانان واجب شد، هر چند موارد وجوب و محرمات آن چندی بعد تغییر یافت و مواردی از آن با نزول آیاتی نسخ شد.

پیشینه روزه در ادیان گذشته

روزه (صیام) در لغت به معنای خودداری از انجام کاری است و در اصطلاح شرع به معنای بازداشتن نفس از همه چیزهایی است که روزه را باطل می‌کند.(مُفطِرات)

قرآن با صراحت وجود این فریضه الهی را در ادیان دیگر بیان می‌کند.^[۱] با این حال همانندی روزه مسلمانان با غیر مسلمانان در اصل تکلیف است نه در خصوصیات آن. بنا بر روایات اسلامی اولین کسی که روزه گرفت حضرت آدم بود.^[۲]

روزه گرفتن از عبادات یهودیان بوده که چندین بار در عهد قدیم به آن اشاره شده است. حضرت موسی پیش از دریافت الواح از خداوند، چهل شبانه روز در کوه سینا روزه گرفت و از خوردن و آشامیدن پرهیز کرد.^[۳][۴][۵]

در شریعت یهود، یکی از راه‌های متعارف نزدیکی به خداوند روزه است و امروزه، امری متداول و معمول در آیین کلیمیان جهان است که در قالب‌های واجب و اختیاری برگزار می‌شود. روزه در زبان عِبری، تعنیت به معنای رنج دادن جان نامیده می‌شود که وجه تسمیه آن خودداری از خوردن و آشامیدن طی روز (شرعی) است. در تقویم عِبری ۶ روز به عنوان روزه واجب درنظر گرفته شده است.

بنا بر آنچه در عهد جدید آمده است حضرت مریم روزه می‌گرفت و حضرت عیسی علاوه بر اینکه خود روزه می‌گرفت به شاگردانش دستور داد که پس از او روزه بگیرند.^[۶] (توضیح بیشتر: [۱])

روزه در اسلام

وجوب روزه ماه رمضان در بیست و هشتم شعبان سال دوم هجری، ۱۳ روز پس از تغییر قبله تشریع شد. ^{[۷] [۸] [۹]} هرچند قبل از آن هم پیامبر و برخی مسلمانان روزه می‌گرفتند.

در صدر اسلام برای روزه‌داران علاوه بر موارد کنونی، رعایت دو مورد دیگر نیز واجب بود که بعداً وجوب آنها نَسخ شد: ۱- روزه‌داران پس از افطار، فقط تا وقتی که به خواب نرفته بودند مجاز بودند غذا بخورند. ۲- زناشویی، در شب و روز ماه رمضان حرام بود. برخی اصحاب پیامبر در این مدت به تصریح آیه قرآن^[۱۰] با ارتکاب این موارد به خود خیانت می‌کردند.^[۱۱]

پیامبر اسلام (ص) در پاسخ به این سؤال که چرا روزه در اسلام سی روز است فرمود: به دلیل این که آدم وقتی از درخت (ممنوعه) خورد، ۳۰ روز در بدنش باقی بود؛ پس خداوند بر فرزندان او ۳۰ روز گرسنگی و تشنگی را واجب کرد.^[۱۲]

روزه در قرآن

روزه در ۱۴ آیه از قرآن ذکر شده است. دستور روزه گرفتن در ماه رمضان و بسیاری از احکام مربوط به آن در سوره بقره آیات ۱۸۳-۱۸۵، و آیه ۱۸۷ آمده است. به علاوه، آیات دیگری نیز هستند که روزه گرفتن را به عنوان کفّاره برخی گناهان^[۱۳] و یا جایگزین بعضی از آداب مراسم حج^[۱۴] بیان می‌کنند. «‌صائمون‌» و «‌صائمات‌» (روزه داران مرد و روزه داران زن) در قرآن در سوره احزاب آیه ۳۵ به عنوان دو گروه از انسان‌ها که در زمره گروه‌های مورد بخشایش خداوند هستند معرفی شده‌اند. در سوره مریم آیه ۲۶، مریم با خود عهد سکوتی بست که قرآن از آن به روزه یاد می‌کند.

روزه در روایات

در روایات از روزه تحت این عناوین نام برده شده است:

روزه حقیقی در احادیث ترک همه چیزهایی معرفی شده که خدا نمی‌پسندد، ^[۳۶] روزه‌ای که چشم و گوش و مو و پوست هم روزه دار باشد، ^[۳۷] و روزه دهان بالاتر از روزه شکم و روزه قلب بالاتر از روزه دهان معرفی شده است. ^[۳۸]

مراتب روزه داری

روزه سه درجه دارد: روزه عام، روزه خاص و روزه خاص الخاص.

• روزه عام این است که انسان از چیزهایی که روزه را باطل می‌کند دوری کند.
• روزه خاص این است که علاوه بر احتراز از این موارد، چشم و گوش و زبان و دست و پا و سایر اعضاء و جوارح او هم روزه باشند، روزها را روزه بگیرد و شب‌ها را به دعا بپردازد و از آزار دادن مردم یا حسد ورزیدن به ایشان بپرهیزد و دشمنی‌های شخصی را به کناری نهد و روزی که روزه می‌گیرد همانند سایر روزهایش نباشد.
• روزه خاص الخاص هم این است که علاوه بر رعایت موارد بالا، قلب او هم روزه باشد؛ یعنی قلب خود را از توجه به غیر خدا نگه دارد و نفس خود را از خواهش‌ها و شهوات باز دارد به گونه‌ای که فکر گناه هم نکند.

در ماه رمضان که ماه روزه‌داری است به اخلاق و رفتار نیز توجه ویژه شده و بر اساس حدیثی از امام صادق(ع)، خوش اخلاقی در این ماه باعث ثبات قدم شخص بر روی پل صراط خواهد شد.^[۳۹]

فلسفه روزه داری

درباره فلسفه و حکمت تشیع روزه، در قرآن کریم، روایات اسلامی و سخنان عالمان دینی، سخن گفته شده است. قرآن کریم هنگام بیان حکم وجوب روزه، یکی از حکمت‌های آن را تقوا معرفی کرده است: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِن قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ(بقره، ۱۸۳): این کسانی که ایمان آورده اید! روز بر شما واجب گشت همان گونه که بر مردمان پیش از شما واجب گشت؛ شاید تقوا پیشه کنید.»

از مهم‌ترین حکمت‌های دیگر وجوب روزه می‌توان به تقویت اخلاص و اراده شخص، و اُنس با عبادت اشاره کرد.

روزه باعث می‌شود تا مردم درد گرسنگی و تشنگی را بچشند و به یاد معاد و زندگی جاودانه آخرت افتاده، خود را برای آن آماده کنند. روزه‌دار بر اثر ناراحتی که از گرسنگی برایش پیش می‏‌آید از تکبر دور شده و آمادگی انجام سایر واجبات و عبادات مالی را پیدا می‌کند.^[۴۰]

در حدیث قدسی ثمرۀ روزه حکمت و شناخت قلبی و معرفت به خدا بیان شده که نتیجۀ آن آرامش روح و روان در سختی‌های زندگی است.^[۴۱]

روزه‌داری انسجام و همدلی و ایثار خاصی را بین روزه‌داران شکل داده و روحیه همکاری و رسیدگی به محرومان را تقویت می‌کند.

علاوه بر این‌ها روزه روحیه نظم، قناعت، صبر در برابر گناهان و مشکلات زندگی را نیز در فرد و جامعه تقویت می‌کند. در ماه رمضان آمار تخلفات اجتماعی کاهش قابل ملاحظه‌ای پیدا می‌کند. [۲]

روزه داری با صبر و تحملی که در انسان ایجاد می‌کند او را آماده تلاش و ایستادگی مضاعف در راه رسیدن به اهدافش می‌کند.

اقسام روزه

روزه از جهت احکام شرعی چهار گونه است:

نکته: تا انسان روزۀ واجبی بر عهده دارد نمی‌تواند روزه مستحبی بگیرد.

اگر کسی روزه مستحبی بگیرد واجب نیست آن را به آخر برساند بلکه اگر برادر مؤمنش او را به غذا دعوت کند، اگر قبل از ظهر باشد، مستحب است دعوت او را قبول کرده و در بین روز افطار نماید.

در بین مسلمانان رایج است که برای آمادگی نوجوانان نابالغ برای روزه کامل، برخی روزها میان وعده‌های بین صبحانه (یا سحری) تا ناهار و از ناهار تا افطار را حذف و آنان را تشویق به روزۀ به اصطلاح کله گنجشکی می‌کنند.

روزه بر چه کسانی واجب نیست

• افراد مسن و یا بیمارانی که امید به بهبودی برایشان نیست، در صورت سختی زیاد، می‌توانند از روزه گرفتن خودداری کنند بدون آنکه مجبور باشند قضای آن را به جای آوردند. این افراد باید به ازای هر روزی که روزه نگرفتند یک مُد طعام ببخشند.
• اگر زنان باردار یا شیرده بترسند که روزه برای خودشان یا کودک ضرر داشته باشد، شکستن روزه بر آنها واجب است؛ گرچه قضای روزه نیز بر گردن آنهاست.
• بیمارانی که احتمال بهبودی برایشان می‌رود و آنهایی که تاب گرسنگی و تشنگی را ندارند، می‌توانند روزه‌شان را بشکنند به شرط آنکه قضای‌اش را به جای آورند. اگر انسانی در خطر مرگ یا از دست دادن عضوی از اعضای بدن است، شکستن روزه بر او واجب می‌گردد.
• خانم‌ها در شرایط عادت ماهیانه و نِفاس

کیفیت روزه گرفتن

برای روزه گرفتن باید با نیت قصد قربت به خدای متعال نوع روزه را در دل معین کرده و از چیزهایی که روزه را باطل می‌کند دوری کرد. (برای مشاهده احکام بیشتر: [۳] [۴])

زمان نیت روزه این‌گونه است:

مُبطِلات روزه

اعمالی که انجام عمدی آن‌ها باعث باطل شدن روزه می‌شود نُه چیز است:

1. خوردن و آشامیدن (در آنچه غیر از راه حلق باشد مثل تزریق، محل اختلاف است)
2. آمیزش جنسی (چه از راه حلال باشد یا راه حرام)
3. دروغ بستن بر خدا، رسول خدا و امامان
4. رساندن غبار غلیظ (مانند سیگار) به حلق بنا بر فتوای بیشتر فقها
5. باقی ماندن بر جنابت، حیض و نفاس تا اذان صبح
6. استمناء به معنی خارج کردن منی (چه از راه حلال باشد چه از راه حرام)
7. اماله با مایعات بنا بر فتوای برخی فقها
8. استفراغ کردن
9. فرو بردن سر در آب بنا بر فتوای برخی فقها

نوشیدن آب در حال عُسر و حَرَج (=سختی شدید)

به فتوای عده‌ای از فقها روزه‌دار اگر دچار تشنگی شدید غیرقابل تحمل شود، می‌تواند به قدر ضرورت و رفع تشنگی آب بنوشد.^[۴۴] اما اینکه این روزه باطل یا صحیح است، اختلاف است. برخی صحیح دانسته‌اند و در نتیجه نیازی به قضا نیست.^[۴۵][۴۶] و برخی از فقها اگرچه نوشیدن آب را جایز دانسته‌اند، اما روزه را باطل می‌دانند و باید قضا شود.^[۴۷]

روزه نوبالغان

کسانی بر اثر ضعف جسمانی روزه گرفتن برای آنها قابل تحمل نباشد یا برای آنان ضرر داشته باشد، می‌توانند روزه خود را افطار کنند، مانند دختران ۹ ساله. ضعف جسمانی به تنهایی موجب سقوط روزه نیست، بلکه اگر به حرج و مشقت برسد، روزه از او ساقط می‌شود. قضای این روزه بر او واجب است و اگر نتواند تا رمضان بعد قضا کند، برای هر روز، یک مد طعام دهد.^[۴۸]

روزه در شهرهای نزدیک قطب

مسلمانان کشورهایی مانند سوئد (در نزدیکی قطب شمال)، با ساعت‌های طولانی روزۀ ماه رمضان در روزهای تابستان رو به رو هستند. سازمان‌های اسلامی و مراجع تقلید، درباره حکم روزه در این مناطق دیدگاه‌های گوناگونی دارند و هنوز هیچ توافقی درباره چگونگی روزه‌داری مسلمانان در این کشورها صورت نگرفته است.[۵] [۶] ^[۴۹]

کفاره روزه

اگر شخص به علت بیماری یا مسافرت و… روزه ماه رمضان را افطار کرده باشد باید پس از ماه رمضان قضای آن را بگیرد و اگر تا ماه رمضان سال بعد موفق به گرفتن قضای آن نشده باشد علاوه بر قضای روزه برای هر روز یک مُد طعام (۷۵۰ گرم آرد، گندم، برنج، نان و…) به عنوان کفاره به فقیر بدهد و اگر بدون عذر عمدا روزه خود را باطل کرده باشد برای هر روز علاوه بر قضای آن روز، ۶۰ مُد طعام (نه پول آن) به ۶۰ مسکین باید بدهد و یا ۶۰ روز روزه بگیرد که ۳۱ روز آن (بر طبق فتوای مشهور فقها) باید پشت سر هم باشد.

اگر به چیز حرامی روزه را باطل کرده است علاوه بر اطعام ۶۰ مسکین برای هر روز، ۶۰ روز روزه به همان کیفیت باید بگیرد.

کسی که قضای روزه ماه رمضان را گرفته، اگر بعدازظهر روزه‌اش را باطل کند، باید به ده فقیر، هرکدام یک مُد طعام بدهد و اگر نمی‌تواند، سه روز روزه بگیرد.

اِفطار یا بازکردن روزه

شکستن یا بازکردن روزه را افطار گویند.^[۵۰] مطابق فقه اهل سنت روزه دار بهتر است در بازکردن روزه خود به محض غروب خورشید شتاب کند، حال آنکه طبق دیدگاه مشهور در فقه شیعه، روزه دار باید صبر کند تا سرخی نیمه شرقی آسمان برود.^[۵۱] مسلمانان معمولاً روزه را با خرما باز می‌کنند. برخی از مسلمانان بعد از بازکردن روزه نماز می‌خوانند و سپس آماده وعده غذایی بزرگتری می‌شوند که معمولاً شامل غذاهای مخصوص به این ماه است. از آنجا که افطاری دادن به روزه دار فضیلت بسیار دارد^{[۵۲] [۵۳]} این غذا خوردن‌ها فرصتی برای بازدید بستگان، همسایگان و دوستان از یکدیگر نیز هست.

در بعضی مکان‌ها مانند حرم امام رضا و برخی مساجد پس از نماز جماعت مغرب و عشا سفرۀ افطار مختصری پهن می‌شود که مورد استقبال نمازگزاران قرار می‌گیرد.

در گذشته به هنگام افطاری و سحری توپ در می‌کردند یا در بوق می‌دمیدند.^[۵۴]

روزه از منظر پزشکی

گلوکز منبع اصلی تامین انرژی بدن است و برای سلامت مغز حیاتی است. هنگامی که بدن بیش از ۴ تا ۸ ساعت از دریافت گلوکز منع شود بدن به جای گلوکز از گلیکوژن کبد که حالت ذخیره‌ای گلوکز است استفاده می‌کند. در این وضعیت بدن بخشی از پروتئین خود را نیز برای جبران کمبود سوخت مصرف می‌کند و پس از ۱۲ ساعت بدن از گلیکوژن موجود در عضلات استفاده می‌کند. اگر همچنان گلوکزی به بدن نرسد بدن در این هنگام به سوزاندن چربی‌های بدن روی می‌آورد.

طبق پژوهش گروهی از متخصصان قلب در بیمارستان آمریکایی دوبی روزه ماه رمضان تاثیر مثبت بر شاخص لیپید می‌گذارد و خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی را کاهش می‌دهد. به گفته این گروه، LDL (چربی بد) به اندازه بالایی کاهش یافته و HDL (چربی خوب) افزایش می‌یابد. علاوه بر این طبق این پژوهش، روزه ماه رمضان کلسترول خون را کاهش می‌دهد.^[۵۵] پژوهش نشان می‌دهد محدودکردن کالری به صورت روز در میان مزایایی برای سلامتی دارد. مزایایی شامل کاهش ریسک سرطان، بیماریهای قلبی، دیابت، مقاومت انسولین، اختلالهای سیستم ایمنی، و به طور کلی کند کردن روند پیری. ^[۵۶]

دفع سموم بدن (به گفتهٔ پائول براگ)، ^[۵۷] پاکسازی رگ‌ها و جلوگیری از بیماری‌های قلبی و کاهش خطر ابتلا به دیابت، آلزایمر، ^[۵۸] از دیگر فواید روزه است.

از عوارض روزه ضعف و افت فشار خون است و علائم آن افزایش عرق کردن، ضعف، خستگی، کم شدن انرژی، سرگیجه به ویژه هنگام برخاستن، ظاهر رنگ پریده و احساس افتادن است که این علائم بیشتر هنگام بعد از ظهر اتفاق می‌افتد. ^[۵۹] همچنین توانایی شناختی در طول زمان روزه کاهش یافته سردرد و بدخلقی نیز افزایش می‌یابد گروهی از محققان کمبود خواب که به خاطر سحری رخ می‌دهد را بی‌تاثیر نمی‌دانند.

اختلال در تعادل مایعات در بدن از عوارض دیگر روزه است اما به گفتهٔ محققان، این اختلال هیچگونه اثرات زیانبخش ثابت شده‌ای بر بدن ندارد. گرچه روزه در ماه رمضان برای افرادی که از سلامتی جسمانی برخوردارند بی‌خطر است ولی کسانی به بیماریهای گوناگون دچار هستند باید با پزشک خود مشورت کنند.

پژوهش‌ها نشان می‌دهد که میزان سروم کلسترول، تیروکسین و اسید اوره در خون به طرز قابل ملاحظه‌ای افزایش می‌یابد. ^[۶۰] مصرف قرص‌های ضدبارداری برای تاخیر در عادت ماهانه در ماه رمضان، به دلیل کاهش مقدار آب موجود در خون فرد، می‌تواند باعث لخته شدن خون در مغز شود. علاوه بر روزه داری، نوشیدن آب کم و یا فعالیت زیاد که دفع بیشتر آب بدن را به همراه دارد، زمینه ساز خطر لخته شدن خون در مغز است.

توصیه‌های غذایی

توصیه می‌شود کسانی که در ماه رمضان روزه می‌گیرند از خوردن وعده غذایی سنگین در شب پرهیز کنند و به جای آن سحری را کامل‌ترین وعده غذایی خود قرار داده و خوردن سحری را ترک نکنند. علاوه بر این برای جبران کم آبی توصیه می‌شود روزه داران سبزیجات و میوه جات مصرف کنند و از نوشیدن مواد ادرار آور (مانند چای) در هنگام سحر بپرهیزند. برخی منابع پیشنهاد می‌کنند شخص روزه دار از زمان افطار تا سحر مقدار معتنابهی آب (حدود دو لیتر) مصرف کند. ^[۶۱][۶۲]

البته منظور از مایعات چای پررنگ، نوشابه‌های کافئین دار و شربت‌ها و آبمیوه‌هایی با شکر زیاد نیست، چون این ترکیبات خودشان می‌توانند هم باعث تشنگی بیشتر و هم باعث دفع آب بدن بشوند؛ بلکه منظور خود آب ساده (به عنوان سالم‌ترین نوشیدنی) و ترکیباتی مثل شربت آبلیموی کم شکر (ترجیحا با لیموی تازه و عسل)، شربت سکنجبین (و یا ترکیب سکنجبین و خیار رنده شده)، دوغ کم نمک، چای خیلی کم رنگ و ولرم، شربت خاکشیر و آبمیوه‌هایی مثل آب هندوانه (به خاطر محتوای آب زیاد و طبیعت خنک آن) است. [۷]

در روایات بر این نکته تأکید شده که روزه برای سلامت جسمی روزه داران خوب است، اما نباید فراموش کرد که تنها در شرایطی می‌توان انتظار داشت روزه دار سلامت جسم و روح را به دست آورد که مطابق اصول درست، روزه بگیرد. رعایت توصیه‌های زیر می‌تواند به ما در ماه رمضان کمک کند.

سحری

برخی توصیه‌های پزشکی برای سحری و افطار روزه‌داران عبارتند از:^[۶۳]

1. پرخوری هنگام سحر، نه تنها از احساس گرسنگی در ساعات انتهایی روز جلوگیری نمی‌کند، بلکه در ساعات ابتدایی بعد از سحر، فشار زیادی را به معده و دستگاه گوارشی فرد وارد می‌کند که سبب بروز علائمی نظیر سوء هاضمه، درد و نفخ معده می‌شود.
2. در ماه رمضان سعی کنید شب‌ها زود بخوابید تا بتوانید سحر به موقع (تقریباً ۱ ساعت پیش از اذان صبح) بیدار شوید. با این روش از ورود مقدار زیادی غذا و مایعات به معده و تجمع آن‌ها جلوگیری می‌کنید و هضم غذا نیز راحت‌تر خواهد بود.
3. بیدار نشدن برای سحری خوردن اشتباه است و در دراز مدت، سبب ضعف و بی‌حالی روزه‌داران می‌شود.
4. در سحر از مواد غذایی پروتئین دار، مانند تخم مرغ، حبوبات، لبنیات و گوشت استفاده کنید و به جای نوشیدن آب زیاد، میوه‌های آب دار بخورید.
5. مایعات توصیه شده برای سحری باید آرام آرام نوشیده شوند. یک لیوان آب میوه و شربت عسل یا قند، اثر مفیدی خواهد داشت.
6. رژیم غذایی سحر بهتر است، شامل مواد غذایی متنوع باشد. این نکته برای نوجوانان اهمیت بیشتری دارد و باید از مواد غذایی قندی، پروتئین دار و پر انرژی استفاده شود.
7. از مصرف نمک زیاد خودداری شود، چون نمک سبب دفع مایعات از بدن و احساس تشنگی در ساعات روز خواهد شد. با یک رژیم غذایی معمولی، نمک کافی به بدن تان خواهد رسید و نیازی به مصرف نمک اضافی نیست.
8. بعد از خوردن سحری نخوابید، چون دراز کشیدن، سبب برگشت مواد به مری و ترش کردن می‌شود و در طول روز احساس خوبی نخواهید داشت.

افطار

1. بیش‌تر انرژی بدن باید با خوردن سحری تأمین شود. پس افطار را سبک بخورید تا شکم تان سنگین نشود.
2. غذای افطار باید سبک و پرکالری بوده و سریع هضم شود. مثل خرما، شله زرد، مقدار کمی شیر و چای کم رنگ. حتماً از غذاهای کم حجم استفاده کنید تا معده اذیت نشود.
3. بهتر است با چای شیرین و خرما روزه خود را باز کنید و از نوشیدن آب زیاد بپرهیزید، چون این کار باعث بی‌حالی، ضعف و درد معده خواهد شد. در ساعات بعد از افطار نوشیدن آب زیاد مفید است.
4. در زمان افطار و سحر از خوردن غذاهای پرچرب خودداری کنید.^[۶۴]

پانویس

• سوره بقره، آیه ۱۸۳.
• قال النبی(ص): إِنَّ آدَمَ ع لَمَّا أَکَلَ مِنَ الشَّجَرَهِ بَقِی فِی بَطْنِهِ ثَلَاثِینَ یوْماً فَفَرَضَ اللَّهُ عَلَی ذُرِّیتِهِ ثَلَاثِینَ یوْماً الْجُوعَ وَ الْعَطَشَ؛ هنگامی که حضرت آدم (ع) از درخت ممنوعه خورد، سی روز در شکمش باقی ماند. پس از آن بود که خداوند بر حضرت آدم و نسل او سی روز‏ گرسنگی و تشنگی را واجب نمود. من لایحضره الفقیه ج۲ ص۷۴
• خروج ۳۴:۲۹
• داوود در هنگام بیماری پسرش روزه گرفت. دوم سموئیل ۱۲:۱۵
• یهوشافط پس از پیروزی یهودیه بر موآبی‌ها و عمونیان چهل روز روزه گرفت. دوم تواریخ ۲۰:۳
• انجیل لوقا، ۵:۳۴
• بحارالانوارج۱۹، ص۱۳۹
• کافی ج۴ ص۳۷
• تاریخ‏ یعقوبى،ج‏۲،ص۴۲
• بقره:۱۸۷ أُحِلَّ لَکمْ لَیلَهَ الصِّیامِ الرَّفَثُ إِلی‏ نِسائِکمْ هُنَّ لِباسٌ لَکمْ وَ أَنْتُمْ لِباسٌ لَهُنَّ عَلِمَ اللَّهُ أَنَّکمْ کنْتُمْ تَخْتانُونَ أَنْفُسَکم
• جوامع الجامع، ج۱، ص۱۰۶- وسائل الشیعه، ج۷، ص۸۱
• من لایحضره الفقیه ج۲ ص۷۴.
• سوره نسا آیه ۹۲، سوره مائده آیات ۸۹ و ۹۵، و سوره مجادله آیه ۴
• سوره بقره آیه ۱۹۶
• امام محمد باقر علیه‌السلام: بُنِی الْإِسْلَامُ عَلَی خَمْسَهِ أَشْیاءَ عَلَی الصَّلَاهِ وَ الزَّکاهِ وَ الْحَجِّ وَ الصَّوْمِ وَ الْوَلَایه– اسلام بر پنج چیز استوار است، برنماز و زکات حج و روزه و ولایت (رهبری اسلامی). کافی (ط-الاسلامیه) ج۴، ص۶۲.
• قَالَ النبی (ص): یا رَبِّ وَ مَا مِیرَاثُ الصَّوْمِ قَالَ الصَّوْمُ یورِثُ الحِکمَهَ وَ الحِکمَهُ تُورِثُ الْمَعْرِفَهَ وَ الْمَعْرِفَهُ تُورِثُ الْیقِینَ فَإِذَا اسْتَیقَنَ الْعَبْدُ لَا یبَالِی کیفَ أَصْبَحَ بِعُسْرٍ أَمْ بِیسْر—پیامبر اکرم از خداوند سؤال کرد: پروردگارا نتیجه روزه چیست؟ خداوند فرمود: نتیجۀ روزه حکمت است و نتیجۀ حکمت معرفت، و نتیجۀ معرفت یقین. پس هرگاه بنده به درجۀ یقین رسید اهمیتی نمی‌دهد دنیا برایش به آسانی بگذرد یا به سختی– بحارالانوار ج۷۴ ص۲۷.
• امام صادق علیه‌السلام: إِنَّمَا فَرَضَ اللَّهُ (عَزَّ وَ جَلَّ) الصِّیامَ لِیسْتَوِی بِهِ الْغَنِی وَ الْفَقِیر– خداوند روزه را واجب کرده تا بدین وسیله دارا و ندار (غنی و فقیر) مساوی گردند. من لا یحضره الفقیه ج۲ ص۷۳، ح ۱۷۶۶.
• امام علی علیه‌السلام: فرض الله…َ الصِّیامُ ابْتِلَاءً لِإِخْلَاصِ الْخَلْق‏– خداوند روزه را واجب کرد تا به وسیله آن اخلاص خلق را بیازماید. نهج البلاغه (صبحی صالح) ص۵۱۲، ح ۲۵۲ – تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص۱۷۶، ح ۳۳۷۶؛ حضرت زهرا (س) درباره روزه می‏فرمایند: فَرَضَ اللّهُ الصِّیامَ تَثْبیتا لِلْأخْلاصِ– خداوند روزه را برای تثبیت اخلاص واجب کرد. بحار، ج۹۳، ص۳۶۸.
• حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم: الصَّوْمُ فِی الْحَرِّ جِهَاد– روزه گرفتن در گرما، جهاد است. بحار الانوار (ط-بیروت) ج۹۳، ص۲۵۷، ح ۱۴.
• حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم: لِکلِّ شَی‏ءٍ زَکاهٌ وَ زَکاهُ الْأَبْدَانِ الصِّیام‏– برای هر چیزی زکاتی است و زکات بدنها روزه است. من لا یحضره الفقیه ج۲، ص۷۵، ح ۱۷۷۴.
• امام رضا علیه‌السلام: إِنَّمَا أُمِرُوا بِالصَّوْمِ لِکی یعْرِفُوا أَلَمَ الْجُوعِ وَ الْعَطَشِ فَیسْتَدِلُّوا عَلَی فَقْرِ الْآخِرَه– مردم به انجام روزه امر شده‌اند تا درد گرسنگی و تشنگی را بفهمند و به واسطه آن فقر و بیچارگی آخرت را بیابند. وسایل الشیعه ج۱۰، ص۹، ح ۱۲۷۰۱.
• حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم: طُوبَی لِمَنْ ظَمَأَ، أَوْ جَاعَ لِلَّهِ، أُولَئِک الَّذِینَ یشْبَعُونَ یوْمَ الْقِیامَه– خوشا بحال کسانی که برای خدا گرسنه و تشنه شده ‏اند اینان در روز قیامت سیر می‌‏شوند. هدایه الامه الی احکام الائمه ج۴، ص۲۶۸، ح ۹.
• حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم: الصَّوْمُ جُنَّهٌ مِنَ النَّار– روزه سپر آتش (جهنم) است. «‌یعنی بواسطه روزه گرفتن انسان از آتش جهنم در امان خواهد بود.‌» کافی (ط-الاسلامیه) ج۴، ص۶۲، ح ۱ – تحف العقول ص۲۵۸؛ امام سجاد علیه‌السلام: وَ أَمَّا حَقُّ الصَّوْمِ فَأَنْ تَعْلَمَ أَنَّهُ حِجَابٌ ضَرَبَهُ اللَّهُ عَلَی لِسَانِک وَ سَمْعِک وَ بَصَرِک وَ فَرْجِک وَ بَطْنِک لِیسْتُرَک بِهِ مِنَ النَّار– حق روزه آن است که بدانی این پرده‌‏ای است که خداوند در برابر زبان، گوش، چشم، اندام و شکمت آویخته تا ترا از آتش بپوشاند. تحف العقول ص۲۵۸.
• امام صادق علیه‌السلام: لِلصَّائِمِ فَرْحَتَانِ فَرْحَهٌ عِنْدَ إِفْطَارِهِ وَ فَرْحَهٌ عِنْدَ لِقَاءِ رَبِّه. برای روزه دار دو سرور و خوشحالی است: ۱ – هنگام افطار ۲ – هنگام لقاء پروردگار (وقت مردن و در قیامت) کافی (ط-الاسلامیه) ج۴، ص۶۵.
• پیامبر اکرم(ص) فرمود: الصیام و القرآن یشفعان للعبد یوم القیامه، یقول الصیام،‌ای ربّ منعته الطعام و الشهوه فشفعنی فیه و یقول القرآن منعته النوم باللیل فشفعنی فیه قال: فیشفعان؛ (۲۸) روزه و قرآن از انسان در روز قیامت شفاعت می‌کنند، روزه می‌گوید: پروردگار من این انسان را از خوردن و اعمال شهوت باز داشتی. مرا در آن شفیع قرار ده و قرآن می‌گوید: این انسان را از خواب شب منع کردی، مرا در آن شفیع قرار ده، خدای سبحان به آن‌ها اجازه شفاعت می‌دهد و آن‌ها شفاعت می‌کنند.
• امام صادق علیه‌السلام: وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاهِ قال الصبر الصوم‏– خداوند عزو جل که فرموده است: از صبر و نماز کمک بگیرید، صبر، روزه است. تفسیر قمی ج۱، ص۴۶ – تفسیر عیاشی ج۱، ص۴۴، ح ۴۱.
• امام موسی کاظم علیه‌السلام: دَعْوَهُ الصَّائِمِ تُسْتَجَابُ عِنْدَ إِفْطَارِه‏– دعای شخص روزه ‏دار هنگام افطار مستجاب می‌‏شود. بحار الانوار (ط-بیروت) ج۹۳، ص۲۵۵، ح ۳۳.
• حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم: صوموا تَصِحّوا — روزه بگیرید تا تندرست باشید. نهج الفصاحه ص۵۴۷، ح ۱۸۵۴.
• عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع قَالَ: ثَلَاثٌ یذْهَبْنَ بِالْبَلْغَمِ وَ یزِدْنَ فِی الْحِفْظِ السِّوَاک‏ وَ الصَّوْمُ‏ وَ قِرَاءَهُ الْقُرْآن‏– مکارم الاخلاق ص۵۱.
• امام صادق علیه‌السلام: اَلصَّومُ جُنَّهٌ مِن آفاتِ الدُّنیا وَ حِجابٌ مِن عَذابِ الآخِرَهِ — روزه سپری است از آفت‌های دنیا و پرده‌ای است از عذاب آخرت. مصباح الشریعه ص۱۳۵ – مستدرک الوسائل و مستنبط المسایل ج۷، ص۳۶۹، ح۸۴۴۱.
• امام باقر علیه ‏السلام: اَلصّیامُ وَ الْحَجُّ تَسْکینُ الْقُلوبِ — روزه و حج آرام‏بخش دل‏هاست. امالی (طوسی) ص۲۹۶، ح ۵۸۲.
• حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم: اَلا اُخْبِرُکمْ بِشَی‏ءٍ اِنْ اَنـْتُمْ فَعَلْتُموهُ تَباعَدَ الشَّیطانُ مِنْـکمْ کما تَباعَدَ الْمَشْرِقُ مِنَ الْمَغْرِبِ؟ قالوا: بَلی، یا رسول اللّه قالَ: اَلصَّوْمُ یسَوِّدُ وَجْهَهُ وَ الصَّدَقَهُ تَـکسِرُ ظَهْرَهُ وَ الْحُبُّ فِی اللّه‏ِ وَ الْمُوازَرَهُ عَلَی الْعَمَلِ الصّالِحِ یقْطَع دابِرَهُ وَ الاْسْتِغْفارُ یقْطَعُ وَ تینَهُ و لکلّ شی‏ء زکاه و زکاه لأبدان الصّیام– آیا شما را از چیزی خبر ندهم که اگر به آن عمل کنید، شیطان از شما دور شود، چندان که مشرق از مغرب دور است؟ عرض کردند: چرا. فرمودند: روزه روی شیطان را سیاه می‌کند، صدقه پشت او را می‌شکند، دوست داشتن برای خدا و همیاری در کار نیک، ریشه او را می‌کند و استغفار شاهرگش را می‌‏زند و برای هر چیزی زکات است و زکات بدن‌ها روزه است. منهاج البراعه ج۷، ص۴۲۶.
• حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم: قَالَ اللَّهُ تَبَارَک وَ تَعَالَی الصَّوْمُ لِی وَ أَنَا أَجْزِی بِه‏– خداوند تبارک و تعالی می‌فرماید روزه برای من است و من پاداش آن را می‌‏دهم. من لا یحضره الفقیه ج۲، ص۷۵، ح ۱۷۷۳.
• پیامبر صلی الله علیه و آله می‏فرماید: انَّ الجنّهَ مُشتاقهٌ اِلی اَربعهِ نفرٍ: الی مُطعم الجیعانِ و حافِظِ الِلّسان و تالِی القرآنِ و صائِمِ شهرِ رمضان بهشت مشتاق چهار نفر است، کسی که گرسنه‏ای را سیر کند، آن که حافظ زبان خود باشد، کسی که قرآن را تلاوت کند، و کسی که در ماه رمضان روزه بگیرد. ۱۴.
• امام صادق علیه‌السلام: مَنْ أَفْطَرَ یوْماً مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ خَرَجَ رُوحُ الْإِیمَانِ مِنْه‏– هر کس یک روز ماه رمضان را (بدون عذر)، بخورد – روح ایمان از او جدا می‌‏شود. من لا یحضره الفقیه ج۲، ص۱۱۸، ح ۱۸۹۲.
• امام علی علیه‌السلام: لیس الصوم الإمساک عن المأکل و المشرب الصوم الإمساک عن کل ما یکرهه الله سبحانه‏– روزه امساک از خوردن و آشامیدن نیست بلکه روزه، خودداری ازتمامی چیزهایی است که خداوندسبحان آنها را بد می‌داند. شرح نهج البلاغه (ابن ابی الحدید) ج۲۰، ص۲۹۹، ح ۴۱۷
• امام صادق علیه‌السلام: اِذا صُمتَ فَلیصُم سَمعَک وَ بَصرَک وَ شَعرَک وَ جِلدَک — آنگاه که روزه می‌‏گیری باید چشم و گوش و مو و پوست تو هم روزه ‏دار باشند. (یعنی از گناهان پرهیز کند.) کافی (ط-الاسلامیه) ج۴، ص۸۷
• حضرت علی علیه‌السلام: صَوْمُ الْقَلْبِ خَیرٌ مِنْ صِیامِ اللِّسَانِ وَ صِیامُ اللِّسَانِ خَیرٌ مِنْ صِیامِ الْبَطْن‏– روزه قلب بهتر از روزه زبان است و روزه زبان بهتر از روزه شکم است. تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص۱۷۶، ح ۳۳۶۳
• شیخ صدوق (رَحمَه‌ُالله) به سند معتبر از پیامبر (صَلَی اللهُ عَلیه وَآله وسَلم) روایت می‌کند که فرمود: أَیهَا النَّاسُ مَن حَسَّنَ مِنکُم فِی هَذَا الشَِهرِ خُلُقَهُ کَانَ لَهُ جَوَازٌ عَلَی الصِّرَاطِ یومَ تَزِلُّ فِیهِ الأَقدَامُ وَ مَن خَفَّفَ فِی هَذَا الشَّهرِ عَمَّا مَلَکَت یمِینُهُ خَفَّفَ اللهُ عَلَیهِ حِسَابَهُ وَ مَن کَفَّ فِیهِ شَرَّهِ کَفَّ اللهُ عَنهُ غَضَبَهُ یومَ یلقَاهُ. «مردم هر کدام از شما که اخلاق خود را در این ماه اصلاح کند، روزی که در صراط پاها می‌لغزد، جوازی بر صراط خواهد داشت. و هر کدام از شما که بر بنده و کنیز خود آسان بگیرد، خداوند در حساب بر او آسان خواهد گرفت». أمالی شیخ صدوق، ص۱۵۴؛ روضه الواعظین، ج۲، ص۳۴۶.
• بحارالانوار، ج۵۵، ص۳۴۱؛ بحارالانوار ج۹۳، ص۳۷۰.
• قَالَ یا رَبِّ وَ مَا مِیرَاثُ الصَّوْمِ قَالَ الصَّوْمُ یورِثُ الحِکمَهَ وَ الحِکمَهُ تُورِثُ الْمَعْرِفَهَ وَ الْمَعْرِفَهُ تُورِثُ الْیقِینَ فَإِذَا اسْتَیقَنَ الْعَبْدُ لَا یبَالِی کیفَ أَصْبَحَ بِعُسْرٍ أَمْ بِیسْر— پیامبر اکرم از خداون سؤال کرد: پروردگارا نتیجه روزه چیست؟ خداوند فرمود: نتیجۀ روزه حکمت است و نتیجۀ حکمت معرفت، و نتیجۀ معرفت یقین. پس هرگاه بنده به درجۀ یقین رسید اهمیتی نمی‌دهد دنیا برایس به آسانی بگذرد یا به سختی — بحارالانوار ج۷۴ ص۲۷.
• بقره:۱۹۶ فَمَنْ تَمَتَّعَ بِالْعُمْرَهِ إِلَی الْحَجِّ فَمَا اسْتَیسَرَ مِنَ الْهَدْی فَمَنْ لَمْ یجِدْ فَصِیامُ ثَلاثَهِ أَیامٍ فِی الْحَجِّ وَ سَبْعَهٍ إِذا رَجَعْتُمْ تِلْک عَشَرَهٌ کامِلَهٌ ذلِک لِمَنْ لَمْ یکنْ أَهْلُهُ حاضِرِی الْمَسْجِدِ الْحَرام– پس کسی که قربانی نداشت, سه روز در روزهای حج روزه بگیرد و هفت روز, زمانی که بازگشت. این ده روز کامل است.
• طباطبایی، ج۳، ص۶۶۲
• مستمسک العروه الوثقی ج۸، ص۳۲۴؛ محمدتقی آملی، مصباح الهدی، ج۸، ص۱۴۰، روح الله خمینی، استفتاآت، ج۱، ص۳۲۱.
• الدروس الشرعیه، ج۱، ص۲۷۳ و ص۲۷۶؛ منتهی المطلب، ج۹، ص۱۳۹؛ التعلیقه علی الرساله الصومیه ص۴۹-۵۰؛ مجمع الفائده، ج۵، ص۳۲۵-۳۲۶؛ مصباح المنهاج، کتاب الصوم، ص۱۶۱.
• رساله توضیح المسائل – الشیخ جعفر السبحانی؛ مساله ۱۲۵۶
• مانند:مصباح الهدی، ج۸، ص۱۴۰؛ مستمسک العروه الوثقی ج۸، ص۳۲۴؛ مهذب الاحکام ج۱۰ ص۱۳۲.
• خمینی، استفتائات،، ج۱، ص۳۳۳، س۸۸؛ نظر مراجع عظام تقلید پیرامون روزه‌داری با ضعف جسمانی
• هجده ساعت روزه‌داری در سوئد؛ به گزارش شیعه آنلاین به نقل از مهر؛ ۱۱ مرداد ۱۳۹۰
• فرهنگ فارسی عمید، «‌افطار‌»
• Fasting: Encyclopedia Iranica
• امام صادق علیه‌السلام: مَنْ فَطَّرَ صَائِماً فَلَهُ مِثْلُ أَجْرِه — هر کس روزه داری را افطار دهد، برای او هم مثل اجر روزه دار است تهذیب الاحکام (تحقیق خرسان) ج۴، ص۲۰۱، ح ۵۷۹ – کافی (ط-الاسلامیه) ج۴، ص۶۸، ح ۱.
• امام کاظم علیه‌السلام: فِطْرُک أَخَاک الصَّائِمَ أَفْضَلُ مِنْ صِیامِک‏ — افطاری دادن به برادر روزه دارت از گرفتن روزه (مستحبی) بهتر است. کافی (ط-الاسلامیه) ج۴، ص۶۸، ح ۲ – محاسن ص۳۹۶، ح ۶۶
• دانشنامه جهان اسلام، «‌بوق‌»
• Ramadan fasting is good for the heart
• Every Other Day Fasting May Reduce Cancer Risk| Worldhealth.net Anti-Aging News
• , , The miracle of fasting: proven through history for physical, mental and spiritual rejuvenation, Health Science Publications, Inc. , 2004, ; pp. ff1ii–۵۲
• Carrie Van Dusen, Brigham Young University, 05/25/2010.
• برای جلوگیری از سردرد در ماه رمضان، چای سبز بنوشید؛ همشهری؛ ۱۵ مرداد ۱۳۹۱
• Changes in certain blood constituents during… [Am J Clin Nutr. 1982 – PubMed – NCBI]
• توصیه‌های یک متخصص تغذیه به روزه داران
• توصیه به روزه داران برای جبران کم آبی بدن
• سایت تندرستی

منابع